Jasna Koteska - Book Collection

Колку едно живо суштество може да издржи?


Извадок од „КОМУНИСТИЧКА ИНТИМА“ на Јасна Котеска, Темплум, Скопје, Скопје, 2008, 436страници, ISBN 978-9989-189-41-8


Едното око гледа, а другото чувстува.
Пол Кле

Бидејќи, драг мој, мене се’ ми е веселба.
Шекспир


Татко ми цел живот манифестираше вознемирувачка свест дека го набљудуваат. Во еден транскрибиран телефонски разговор од 27.7.1987 татко ми му се жали на Х дека: Од кога постојам постојано врз мене вршат провокации а едно живо суштество толку може да издржи… ќе ти зборувам, ќе се згрозиш… Меѓутоа колку повеќе зборувате, толку повеќе наидувате на глуви уши и колку повеќе се жалите толку повеќе луѓето одмавнуваат со рака. Вие немате начин да го докажете интимното чувство дека сте следен. Дел од таа опсцена структура на власта е вие да станете целосно осамен. За да бидете притеснети така што вашите доушници ќе останат вашите најдобри "пријатели". Па дури и при вакво нејасното чувство дека е следен целиот живот, кога татко ми го отвори досието, беше фрапиран од кафкијанското сценарио, од степенот на сеприсутнитот поглед, од долготрајноста на набљудувањето и конечно од садизмот на оној што набљудува.

Осаменоста е цел, добро е да си сам. Тие ќе сторат се’ ти да останеш сам, откако веќе сите те напуштиле. Кога татко ми излегува од затвор, во оперативната белешка од 10.9.1987 стои „(Д)ознаваме дека Јован посебно тешко го прима фактот што е напуштен од сите поранешни пријатели. Моментално психички се чувствува потешко отколку во затворот. Материјалната ситуација им е лоша и имаат многу долгови.“ Неколку месеци подоцна, во забелешката од 2.2.1988 оперативците констатираат дека следењето покажува успешни резултати, на татко ми се’ уште никој не му приоѓа. „Јован Котевски, како што сме информирале повеќе пати досега, скоро исклучиво контактира само со брат му- Наум. Повремено се слуша и со сестрата од Струга.“ Кога на 27.7.1987 кај татко ми се јавува првиот писател, Илија Тодоровски, татко ми, според прислушкуваниот разговор, му вели „Да бев и Ајхман - досега некој ќе се јавеше. Добив комплекс на страшилиште – никој да се јави...Ти си првиот што го направи тоа и нема да ти го заборавам, ти благодарам многу. Дај боже да прислушкуваат, нека знаат дека ова е вака!“ Забелешката на инспекторот покрај овие редови е брутална, поплаката на татко ми дека е осамен го тера на садистичкиот заклучок: „Ј. Котевски останува доследен во неискреноста и лагата. Остава впечаток дека и’ верува во истата. Објективно, оваа состојба му е еднакво сложена, како и онаа кога беше во затвор. Треба максимално да се следи неговата активност....“

Честопати ме прашувале како татко ми го преживеа својот политички прогон? Постои нешто што го знаат оние што преживеале тортура. Човекот што бил подложен на повеќедецениска тортура, на моменти станува единствено болка. Болката станува објект без човечки атрибути и содржина. Ќе ви опишам како изгледаше еден обичен ден на татко ми на пр. од 1994, иако сите години пред и потоа беа исти. 1994 се седум години подоцна, седум години откако татко ми веќе беше слободен, откако имавме своја држава, откако неговите еретички мисли веќе не беа еретички туку конјунктурни.

Татко ми се обидуваше да спие дење. За него беше неиздржливо да биде буден кога надвор има светло. За тој што преживеал тортура, светлото е посебен проблем. Тој што е цел живот гледан, а сам не гледа, тој што е објект на информација, а никогаш субјект во комуникацијата, се плаши од светлото затоа што видливоста го гарантира функционирањето на власта. Кога беше буден, татко ми нервозно се шеташе од една до друга соба. Сега ќе влезе во некоја соба и веднаш ќе излезе. Ќе постои во ходникот за да слушне што прави мајка ми в кујна; ќе тропне во мојата соба за да види дали не ми се случило нешто ужасно, ќе најде некаков изговор, на пр. "ја читам Цветаева" и не чекајќи одговор, исто толку брзо ќе излезе. Со часови ќе трепери зад завесата гледајќи го ѓубреџијата што решил следните три часа до крајот на работното време да ги отседи баш на тротоарот под нашиот прозорец. А што ако тој не е ѓубреџија? Многу ѓубреџии во досието испаднаа "службени лица на ДБК". Ќе легне да спие. Спие на едно око и на секој шум срипува и бара да му се објасни што се случило, сака да види, да се увери. Живее како во секој момент некој најважен човек да ќе треба да дојде и да ја донесе најважната одлука од која ќе се материјализира пророштвото за неговиот живот. Човекот што минал низ 40-годишен политички прогон, гради стратегии за опстанок. Кога ѕвончето ѕвони, помислува: кој е следниот што ќе биде мачен? Ако ѕвони некој на врата застанува и го ослушнува дишењето на тој што ѕвони. Едвај собира храброст да ѕирне низ клучалката. Дури и кога добро го познава тој што ѕвони, долго го набљудува. Некогаш тргнувам да отворам, ама за него е прашање на живот или смрт, прв да ја отвори вратата за да не ми се случи нешто ужасно. И конечно "А, Верче, повели... дома е Јасна".

Човекот што преживел тортура, откако целиот живот бил предмет на иследување, станува оној кој не може да се реконституира преку идентификација со најблиските. Неговиот свет станува свет кој не е базиран на дијалектика. Тоа е недостаток од недостатокот. Тоа е чисто присуство. Човекот кој преживеал тортура развива невозможен парадокс, прекин во репрезентацијата и премногу репрезентации. Тој има милион слики на ужасните можности на системот и слики кои не носат меморија. Тој човек што преживеал четиридецениска тортура е татко ми, македонскиот поет Јован Котески.