Jasna Koteska - Book Collection

Title: Sanitary Enigma

Author: Jasna Koteska

Publisher: Templum, Skopje, Republic of Macedonia, 2006

Released: April, 2006

Language: Macedonian

323 pages, 18 cm

ISBN 9989-902-87-9

Јасна Котеска

Санитарна енигма (Темплум, Скопје, 2006)

ISBN 9989-902-87-9

CONTENT

СОДРЖИНА

I. САНИТАРНА ЕНИГМА

1. ПРОЛОГ

За санитарниот извор на моќта

Како да се чита оваа книга: два чифта раце

2. ИНАУГУРИРАЊЕ НА САНИТАРНАТА ЕНИГМА

Фројд за чистото

Пооностранување

Огрешување од поредокот

3. НЕВОЗМОЖЕН ПОРЕДОК

Два босански примери

Празен и пророчки говор

Абјект: име, време, простор

Инфантилност

Илузија за единственоста

4. ПАЗАРЕЊЕ

Прв пазар

Жена без заби

Другиот: совршен бог на вистината Изгонети од расказноста (ѕе?)

Морфологија на бајката за Јас (Проп на помош)

5. СТАБИЛНОСТ

Изневера на стабилноста

Предмети

Табуизирани отпосле: онтологија на абјектот

Уште ова ти требаше за да бидеш комплетен (разлики меѓу

абјектот и предметот мало а)

6. ГРИЖА НА СОВЕСТА

Зазор од себеси

Свештеникот и кучето (цревни емоции)

Псведо-пуританизам

II. САНИТАРНА ЕРА

1. САНИТАРНА ЕРА?

Шеф и револуционер

Сапун и фашизам

Санитарноста како идентитетна категорија

2. ТЕРОРИЗАМ И РАСИЗАМ

Синовите на Кафка

Чиј син е терорист?

Синовите на Садам

Каде и како уживаат Ромите?

3. БУРЖОАСКА ХИЕРАРХИЈА НА ТЕЛОТО

Спреј (една можна феноменологија на пропаднатиот допир)

Здив (туѓ) (…како поглед)

Крвна закана (во каква боја крвари Дизни?)

4. СЕКСУАЛНОСТ И САНИТАРНОСТ

Ненормална сексуалност

Геј закана

Фини, мртви девојки

5. РАЃАЊЕТО НА МОДЕРНИОТ ГРАД

Во Грклан град (блискоста и средновековниот град)

Дајте ми ги сите крави! (за една несфатена иронија, или кога е почетокот на крајот на средновековниот град)

ЊуЈорк

6. ОД МЕНАЏИРАН СМЕТ ДО АБЈЕКТНА УМЕТНОСТ

Менаџирање на сметот

Културно око

Јазикот и хигиената (Кристева: преиспитување)

Абјектна уметност

Телото на изложба

III. ПРОШИРЕН СУБЈЕКТ
(ПРЕДЕДИПАЛЕН СУБЈЕКТ: НА ИЗВОРИШТЕТО НА ЕНИГМАТА)

1. СПОРНИОТ СОН НА ФРОЈД

Статусот на несвесното?

Редукции

Шизофреничарот и автистот

2. СУБЈЕКТИ БЕЗ ТЕЛА

Сонот и халуцинацијата

Свет на сенки

Две раѓања (бебето на Пијаже)

Огледални неврони

3. ПРОШИРЕН СУБЈЕКТ И АНГЛОМЕТАРНА ПСИХА

Три тези за ревидирање на почетокот на субјективноста

Англомератна психа

Нексус 6 (за празниот субјект)

4. ЏБУН-ДУША

Желбата е желба на другиот

Волци

Случајот на Кумар и кокошките: хаотичен привлекувач

Завршни коментари: Финализирање на санитарната енигма

ЛИТЕРАТУРА

БЕЛЕШКИ

1. ПРОЛОГ

Јазикот зборува и прашува: Зашто сум убав?

Затоа што мојот господар ме мие.

Пол Елијар

ЗА САНИТАРНИОТ ИЗВОР НА МОЌТА

"Без господар не може да бидеш измиен". За да бидеш измиен мора да му се потчиниш на законот. Но тој закон не е естетски. Ти не си убав затоа што господарот те мие. Тој закон не е здравствен. Ти не си здрав затоа што господарот те мие. Господарот што те мие, те мие за да бидеш потчинет на неговиот закон. Неговиот закон, законот на господарот што те мие, е законот на културата. Секој закон, па и законот на господарот што те мие, е арбитрарен. Но она што не е арбитрарно, она што е генеричко, е "законот на потчинување на законот".

Господарот што те мие, го мие чудото, за светот да стане место на празни произволности и баналности, смрдливи, глупави, брбливи, бедни, пусти и очајни.

Господарот што те мие, го мие лудилото, го убива лудилото со единственото нешто со кое лудилото може да се убие, а тоа е ужасната рамнодушна испегланост на нормалноста, за во природата на нештата, тој, господарот што те мие, да се издигне како најлудиот господар од сите господари, како сила која им ја одзел на сите останати, за во времето додека ги прогласува сите останати за луди, самиот да се востоличи на она место кое е целосно (и доволно за сите останати) лудо.

Господарот што те мие, го мие мислењето, за мислењето да стане она што не може да го мисли мислењето, затоа што тој знае дека мислењето не е нешто што ти е даденост, туку нешто околу што треба да се потрудиш, да му излезеш во пресрет. Господарот што те мие застанува на патот меѓу тебе и мислењето (кое, не, воопшто не ти припаѓа по даденост) како санитарна санкција што ја тампонира секоја твоја средба со мислењето. Господарот што те мие, ги мие остатоците од твоите пријатели, трагите и меморијата на твоите средби, на твоето покренато мислење; тој ги класицифицира твоите книги, го систематизира твоето знаење, за да се завласти како твој единствен соучесник во мислењето кое не може да (се) мисли.

Господарот што те мие, го мие повикот, го мие говорот на акцијата, на оној што ќе праша: "Дали би гладувал, би плачел, би се тепал? Дали би се кинел себеси, дали би пиел оцет? Би јадел крокодили? Гледаш, јас би…" Господарот што те мие, го мие говорот на можностите, говорот на мноштвото патишта, а особено на оние патишта што подразбираат чекање и трпеливост, оние што подразбираат брзина која не е ниту жолчна, ниту молскавична, а сепак е опасна, која во бивањето на едно место, се движи побрзо од сите можни брзини. Господарот што те мие, ги мие патиштата што имаат моќ да променат, го мие движењето, за луѓето да станат стадо истерано од мислењето, стадо за кое движењето е неиздржливо.

Господарот што те мие ја мие вистината, затоа што за него е важна лагата, поткажувањето, денунцијата, она што предава, издава, оддава тајни и шепот, она што ти се смешка и држи нож зад грбот, она што сака с# да стави на светло на денот, да покаже, да стави на тест на издржливоста. Лагата е услов за постоење на господарот што те мие; цели орди лажливи народи и господари, поданички кралеви и замолкнати револуционери му се поклонуваат на господарот што те мие; тие секојдневно му перформираат ритуали и му оддаваат почести, за во таа лага тој да ги одржува и да ги надгледува правилата на однесување.

Господарот што те мие го мие "моменталното, спонтаното и импресијата", затоа што за него е важно одложеното дејствување, реактивното, пресметаното, математичкото, она во кое се сумирани учинокот, ефектот и болката.

Господарот што те мие, го мие гледањето, за погледот да стане место што не гледа во другото, туку во својата истоветност, во огледалото, во постојаноста, додека работите се, имено, непостојани. Господарот што те мие ја мие сликата, за окото да се изедначи со предметите. За видното поле да стане невидливо. Да стане место каде нема разлика. Каде јас и светот е едно. Во што нема ништо погрешно, освен дека предметите постојано се менуваат, се деформираат, се трансферираат, се преполовуваат, се интензивираат, а окото не може да ја следи сликата, и на тоа место, каде сликата станува измиена за окото, окото почнува да ја живее сопствената пасивност, а сликата останува измамена за окото кое не може да ја следи нејзината комплексна променливост. Господарот што те мие ликува: тој ве раздвојува, тебе и сликата, и во таа разделба застанува како ѕид меѓу една вечна променливост и една вечна неспособност да се согледа ужасната брзина со која се менува суштината на нештата.

Господарот што те мие го мие допирот. Тој станува тврда вистина, студена како допирот на мртвата риба, како згасната материја; тој го мие допирот затоа што допирот е најсигурниот од сите сетила, а господарот што те мие мора да го измие секое твое уточиште за тој да стане и да остане господарот на сите твои сигурности.

Господарот што те мие ја мие иднината, смислата на "утре", затоа што ти со тоа утре имаш склучено пакт што се вика "сакам". Тој пакт мора да биде измиен, мора да биде убиен, за господарот што те мие да ја стекне моќта над твојата душа, а таа моќ за него, секогаш, се состои во купената иднина, во купената можност од "утре", од твоето "утре".

Господарот што те мие го мие твојот град, за градот да стане место на чисти идентитети. Господарот што те мие, го мие твоето тело за тоа да стане совршено фригидно тело, за да стане совршен труп како идеален жител на новиот, модерен град. Господарот што те мие ја мие еротиката од твоето тело, за еротиката да стане договор на тела кои ќе го почитуваат законот на почитување на законот. Господарот што те мие го мие твоето име, за тоа да стане чистото име на твојата каста.

Господарот што те мие ја мие љубовта од твоето тело и таму кадешто останала трагата од неговите допири остава горчлива деодорирана трага, за во тебе да остане само меморијата дека таму ништо никогаш не било. Господарот што те мие профитира од твојата тензија, од твојата потрага, а најмногу добива од твојата одлука да ја опуштиш љубовната тензија и немо да се согласиш дека да се биде сам или со сите е сосема исто. За господарот што те мие, двете крајности се состојба на предавство, а како што рековме, тој го сака кодошењето. Исто така и љубовното кодошење. Тој не може да ја поднесе интимата, и затоа прави чудовишна операција на исчистување со која ништо веќе не е интима, с# му е покажано на градот, с# е достапно за увото на градот, за неговото тврдо политичко сегледачко око, с# станува болно, тривијално, транспарентно, а најмногу и особено суптилната бајковидност на телото што се движи во потрага по саканото тело. Тој, господарот што те мие, од материјалниот свет на љубовта прави мртва темница, во која создава свет на лажна материјалност, достапна и послужена на сите хиени од градот, кои се сојузници на господарот што те мие. Размисли за чиновите со кои го храниш, особено во моментите кога посакуваш некого! Тој, господарот што те мие, ги парализира секогаш веќе сите твои потраги, затоа што знае дека на местото на твојата најголема страст, лежи твојата најголема слабост, кадешто ти доброволно и во име на вишата агентура своеволно му се потчинуваш, немоќен/а да го издржиш слаткиот, светлиот свет на чистата нематеријалност. Тој те враќа таму, во светот на материјалноста. Тој, господарот што те мие….

Господарот што те мие конечно го мие твојот јазик, за од него да направи орудие со кое ќе ја владее твојата судбина. Нашиот јазик, нашиот канон, нашата способност за репрезентација е деодорирана, измиена, секогаш веќе пуританска.

2. КАКО ДА СЕ ЧИТА ОВАА КНИГА: ДВА ЧИФТА РАЦЕ

1.

Темната драма на чистото н# следи од мигот на нашиот влез во битието, кога н# чистат туѓите раце, рацете на мајката. Во неговиот обреден ред се иницираме меѓу првата и третата година од животот, заедно со усвојување на говорот, дури и по цена на траума и отпор. Од тогаш чистото станува строга ритуална должност и трае колку што трае целото наше физичко смртно време, а не завршува со моментот на нашата смрт. Тоа останува уште малку по нас, како последен санитарен исцедок и туѓ постхумен третман на нашето згаснато тело, како последно исчистување на она што ќе оди во небитие. Како симболично бришење на последната трага, од нас, на нас од постоењето, но и како симболично заокружување меѓу првите раце кои н# чистат и последните, меѓу кои се склопени нашите раце, скаменет спомен за санитарната мисија, еднаш преземена, па предадена како порака меѓу два чифта туѓи раце.

Господарот што те мие, го мие и самото миење; го мие местото на миењето и го естетизира. Во некои македонски села постои практика, откако домаќинката ќе го исчисти лавабото и ќе го избрише од капки, да го покрие со миленце. Дупката во која заминала валканицата е тампонирана со народна ракотворба, како естетизирање на заканата што ја крие одводната цевка.

Заканата на одводната цевка е закана што води во Оној свет, во подземјето. Тоа е закана дека одводната цевка е некаква есхатолошка дупка, влез во оностраноста што го голта вишокот од супстанцата на светот, но што ако ја проголта и самата супстанца? Во филмот “Авијатичарот” (2004) на Мартин Скорсези има сцена во која главниот лик Хауард Хјуз со ужас гледа во славината низ која истекува сапуница помешана со влакна. Неговата придружничка емпатично го освестува: “Таму нема ништо”. Тоалетот е ултимативна одводна цевка (повеќе од лавабото), тој го содржи ужасот на вистинската закана. На интернет страницата “Тоалети на светот” има поплака и прашање од една посетителка: “Имам екстремен страв од тоалети уште од дете. Чудно? Па, секако, само стравот го имам во секој случај. Дали знаете како се вика оваа фобија?”

Иконичната сцена од филмот “Треинспотинг” (1996) на Дени Бојл претставува таквото голтање: заедно со човечкиот отпад, школката го проголтува и човекот. Школката е завршеток на еден подземен фекален пекол. Скриени за погледот, канализациските цевки се како некој подземен град, некаква паралелна онтологија, негатив на горното. Во таа подземна мрежа на цевки се кријат отпадниците од системот, побегнатите затвореници, некој луд старец што ја знае тајната (како во сцената од филмот “Машинист”, 2004 на Бред Андерсон).

Наспроти јавноста на античките тоалети, ние сме осамнати во свет на екстремна интима кога се во прашање нашите телесни вишоци и паралелно со нив, догмата што ја следи таа интима. Стаклената куќа на Лудвиг Мис ван дер Рое (Лудњиг Миес ван дер Рохе) е архитектонски експеримент од 20 век: целата куќа е од стакло освен тврдиот санитарен чвор. Што н# тера да се однесуваме со толкава претпазливост кон исфрлањето и складирањето на нашите телесни вишоци? Прашањето не е толку едноставно.

2.

Тврдата присутност на чистењето и исчистувањето, должност што ја разменуваме како културна монета, така френетично го следи секој наш животен потег и мисла, колку што е френетична маргинализацијата на оваа тема од нашето културно и субјективно себеискуство. Нашата цивилизација дури во 20 век го отвори премолчениот консензус дека тематизирањето на санитарноста е прашање на нижи културни нивоа, недостоинствена тема, нешто што нема врска со нас; како самоподразбирачко искуство што не е никаква загатка, бидејќи нема одговор, додека ние сакаме да се занимаваме со вишото во времето на нашата сопствена мисла.

Сепак, мора да се објави само она што како резолуција сака да биде објавено, па така и оваа книга. Таа е резултат на двојна епистемолошка потреба: од една страна чувствувањето на нужноста од културолошко толкување на денешниот свет низ призма на изгонување на валканицата, а од друга страна потребата за генеричко преосмислување на почетоците на субјективноста, каде се наоѓа и првиот импулс за потребата од чистење. Тргнувајќи од генеричкото оваа тема се слева во нешто налик на геополитика на нашата и геополитика на туѓата валканица, и од таму повторно се враќа во генеричкото.

Постои едно прашање: има ли нужност од генерички теми од овој невин агол на светот, од овој агол на имуност (како што Беркли го нарекува аголот од кој не се гледа), од Македонија, каде ние интелектуалецот го дефинираме пред с# како (локално) ангажиран? Ние сметаме дека има, пред с# затоа што ларпурлартизмот е суштински ангажиран, исто така и теорискиот ларпурларизам; тој е веројатно најмеродавната формулација за искуствата на модерниот човек како увид во начините на кои го реструктуира своето чувстување за политичкото искуство на епохата, од својата точка на светот.

Овој текст им припаѓа на културните студии, но воедно е текст од и за литературата, колку што е од и за психоанализата, и многу од тоа што има & должи на литературата. Во неа светот е читан како текст, субјектот е читан како текст, дури и пред-едипалниот субјект кој не може да произведе текст е читан како текст. Кога некој се занимава со нешто, тоа занимавање мора секогаш да биде прашање на поместување од својот предмет, на одење од онаа страна. Ова не значи целосно напуштање на своето поле, не оставање заради заминување, туку - како што вели Делез во документарниот филм “Абецедариум” (1996) – излегување за да се остане внатре, во своето поле на интерес. За нас тоа се наметна како нужност, да се излезе преку средствата на литературата. Феномените како книгата, тоалетот, фашизмот, се врзани со разни меѓусебни спони, наше е да ги најдеме тие спони.

Денес се занимаваме со своите дисциплини како ментални затвореници што доброволно се заветиле никогаш да не излезат. Занимавањето со својата дисциплина не е прашање на затворенички менталитет. Има нешто погрешно во начинот на кој образованието е структуирано, особено во строго универзитетска смисла; образованието кое декларативно се темелни на хуманистички принципи, парадоксално, не произведува хумани субјекти. Некои искуства сведочат дека мудроста е неспоива со љубовта. Во едно интервју Хенри Милер вели: "Сериозните не може да гледаат со очи на Бога значи симпатично, со љубов. Така гледаат само обичните луѓе. Паметните ми се чинат тажни. Зен е весел, бидејќи е слободен". Нека образованието по себе нема никаква врска со редот и смислата, со среќата и љубовта, затоа што нашата верба е дека нема, сепак дали е можно образование кое е повеќе доблесно за самото себе, образование што е помалку санитарно?

Една алтернатива што ја мислиме, наспроти оваа дисциплинска санитарност и деодорираност, би била образование за поими, за феномени преку средствата на својата дисциплина. Но, тоа подразбира слобода; не дисциплинска стерилност (физика, литература, теологија), туку размислување за поимите (пеперутка, број, тоалет). Колку е бизарна дисциплинската поделба на науките, крута за туѓото искуство, за тоа зборува целата историја на универзитетите. Во 19 век, близок и историски и феноменолошки до нашиот, постоеле универзитети составени од правен, медицинско-филозофски и теолошки факултет. За нас е ова еретично: ние велиме, не може да се врзе нешто што го сметаме за така животно важно и конкретно како медицината со нешто што го сметаме за така произволно и спекулативно како филозофијата, теологијата ја сметаме за сосема различна од природата на типичните универзитетски дисциплини, и сл. Но, оваа поделба само покажува дека статусот на дисциплините зависи од некои сосема произволни проценки за важност и неважност, дисциплинска доблесност или наивност, чистота и валканост на дисциплината. Примерот со дисциплинската мешаница од 19 век што ја посочуваме е флуктуирачка; таа мешаница покажува дека дисциплините - многу повеќе од дисциплинската предубеденост на субјектите за кои се претпоставува дека знаат (научниците)- не се санитарни. Поставените граници меѓу дисциплините, со цел нив да ги чуваат од валканиците на другите дисциплини, всушност ја покажуваат дискурзивноста на дисциплините, нивната апсолутна ирелевантност; ја покажуваат политиката на моќ што лежи зад навидум стабилните, чисти и неопходни бастиони на парцијализираното знаење, додека вистинското прашање е како да се оди од онаа страна на своите дисциплини, не со цел да се напуштат, туку со цел да се остане.

3.

Потребни се повеќе од две раце за да чистат, најмалку два чифта раце. И исто толку за да валкаат и тоа веќе се нарекува култура. А чистењето е токму желбата да се исчистат туѓите раце, меѓу туѓите и моите - да се повлече последната граница. Во тоа е исчекорот на санитарната енигма претставена во оваа книга. Санитарноста ја читаме како фундаментална неможност за чистење на битието од самото себе со цел да го посведочи ништото, што е исто со сведоштвото дека не постои совршеноста (види: "Финализирање на санитарната енигма").

Во кореанскиот филм "Старо момче" (2003) на Чан-вук Парк, затвореникот Ох Даи-су има халуцинации со мравки, а интерпретација гласи дека осамените луѓе сонуват инсекти затоа што инсектите одат во групи. Еден дел од несвесната мотивација на хигиенската борба против домашните инсекти не се сведува на исчистување на природата од домот како приватна култура и како место омеѓено само за мене, ниту се сведува на здравствениот страв од заразни болести, затоа што, како што ќе кажеме и подолу, практикувањето хигиена има малку врска со болестите, односно има минимална статистичка превласт, наспроти упорноста на поговорката дека “Хигиената е половина здравје” со која се социјализира секоја следна генерација. Несвесната хигиенска борба против домашните инсекти е стравот од самиот живот, од животноста која може да навлезе во фиксираниот простор како во фиксиран идентитет. Тоа е борба во име на законот на кој морам да му се покорам за пред господарот што ме мие да бидам -не убава, како што господарот вели, туку покорна. Тоа е борба во име на осаменичкиот дом, во кој пред општеството фигурирам како цел број – тоа не е еден и пол дом, тоа не е дом на 7 ½ спрат, тоа не е дом што се трансформира. Тоа е дом-личност-лична карта-фиксен идентитет, што е лесно преброив и лесно манипулирачки.

Но и обратно. Еднаш дел од неговиот систем, јас сум носител на законот на господарот што те мие. Во име на тој закон, јас зад санитарноста ја кријам идејата за твоето бришење од лицето на земјата, но бидејќи ти си ми суштински потребен да ме посведочи мене, тоа е желба да се избришам себеси од лицето на земјата. Ова не е парадоксално само на себе, затоа што ти исто така сакаш да ме избришеш мене. Ние ја споделуваме таа (авто)деструктивна матрица, што се содржи, но не ја исцрпува докрај темата на санитарноста.

4.

Овде следи триетапно (но не Хегеловско, затоа што овде е бинарно) испитување на проблемот на санитарноста:

1. Првата глава: “Санитарна енигма” е едно од многуте потенцијални читања на теоријата на Јулија Кристева за абјектот.

2. “Санитарна ера” е ширење на некои консеквенци од таа теорија врз социо-културниот поредок.

3. Третиот дел: “Продолжен субјект” е обид за ревидирање на теоријата на Кристева за абјектот, но и ревизија на досегашните толкувања за почетокот на субјективноста, со кои е санитарната енигма токму најтесно поврзана.

Третиот дел, го сметаме, всушност, и за најголема вредност на оваа книга.

Суштинската ревизија, што во доменот на генеричкото, ја предлага третиот дел на оваа книга, се однесува на почетоците на субјективноста, каде прадлагаме две нови имиња за тој почеток - проширен субјект и англомератна психа. Во тоа, оваа книга продолжува таму кадешто застанала работата со отворањето на санитарните процепи (таа работа никогаш не е завршена, ниту е завршувачка по суштина) во психоаналитичката теорија (која оди од Фројд, преку Ана Фројд, Мелани Клајн, Јулија Кристева до Жак Лакан) кога таа се обидува да го објасни предедипалниот субјект. Веруваме дека тука уште не е с# речено од она што може да се рече, имајќи предвид дека од сите што зборуваат само тој што е најповикан нешто да каже - предедипалниот субјект- молчи, па е извесна предестинираноста, секогаш веќе да се зборува со негова уста, во времето на неговата немост, додека е од онаа страна на јазикот.