Jasna Koteska - Book Collection

Јасна Котеска: Санитарна енигма (Темплум, Скопје, 2006)
ISBN 9989-902-87-9

6. ГРИЖА НА СОВЕСТА







Владимир: А да се покаеме?
Естрагон: Да се покаевме за што?
Владимир: Оф… (размислува) Не би требало да влегуваме во поединости.

Семјуел Бекет: Чекајќи го Годо









ЗАЗОР ОД СЕБЕСИ



1. Операцијата на санитарноста е тесно поврзана, произведена од грижата на совеста. Постои еден феномен на т.н. зазор од себеси, за кој пишува Кристева, кога го наведува случајот на кралицата Елизабета од Унгарија, која била прекрасна принцеза, но обожувала да се самопонижува јавно.

Понов пример на јавно понижување наведува Роберт Фалер, кој на австриската телевизија непосредно по обединувањето на Западна и Источна Германија видел, за него, чуден ритуал на себеобвинување на дисидентите- интелектуалци од поранешната ДДР кои биле повикани да дискутираат за вината и хероизмот. Наместо да ги напаѓаат присутните претставници на тогашниот репресивен државен апарат, тие почнале гласно да се удираат во гради и да тврдат дека “секој од нас е виновен".

Што го конституира овој чин на негација, себевостоличување во една идеологија на вистинско верување: претпоставената скромност, самопонижувањето во име на самоодбрана, или вистинската верба дека секој е веќе однапред виновен за с#, и тој што дејствувал и тој што не дејствувал, и тој што видел, и тој што заспал? Дали самонегирањето е дел од чинот на перформирање или на конституирање: перформирање божемна вина, или конструирањето фактичка позиција на вина пост фестум во идеолошката номенклатура на секогаш веќе библиски претпоставената вина а приори?

За да се одговори на ова прашање не мора да се користат санитарни или идеолошки примери, доволно е потсетувањето дека сме социјализирани така што и обичната забава на која (и кога) ќе & се препуштиме, е проследена со грижа на совеста, матно чувство на вина и должност, нејасна идеја дека сме направиле престап додека некој некаде страдал. Всушност, социјализирани сме така што секаква прослава на животот, здравјето или убавината, богатството веднаш н# водат до грижа на совеста. Дали она што е карактеристично за нас, луѓето од јудео-христијанска цивилизација е изразено и во другите традиции? Будистите, на пр., ја третираат грижата на совест за ретроградно, парализирачко и злотворно чувство, а Тибетанците се чини дека немаат соодветен збор за грижа на совеста.

Ритуалите на себеоневажување и себепонижување, не само што се развивани согласно на христијанската црква, туку се чини од неа се и поттикнувани. Ние сме инструментализирани да се доживуваме како нижи, анимални битија, кои мора да го негуваат зазорот од себеси самите, како услов за духовна преобразба.

За да постои таква манипулација од страна на црквата, за црквата да може да ги претпостави сите божји чеда за анимални, валкани па оттука и фундаментално грешни, за воопшто нарацијата на духовно прочистување да може да биде изведена како фалсификат, треба да постои едно првично чувство на кое оваа злоупотреба ќе се надоврзе. Кристева тоа првично чувство го нарекува зазор од себеси. Зазорот, значи, не е поврзан само со граничните појави кои стојат на тенката линија меѓу субјектот и објектот, и чија најзначајна препознатливост е заканата по идентитетот и територијалноста на субјектот, туку зазорот постои и како предсостојба во самиот субјект. А она што го прави субјектот способен да чувствува зазор, тоа е желбата, која според Кристева, е предсостојба на субјектот. Овде не станува збор за простата желбата по објекти, туку за најфундаменталната желба врз која се заснова сето бивствување, сиот јазик и значење- желбата за живот. Проблемот, значи, настанува кога зазорот од себеси станува омилен феномен на црквата. Тој зазорен квалитет на прото-субјектот не е негативен, тој нема вредносни одредници, тој е сиров, анимален квалитет на животот кој сака да живее.


СВЕШТЕНИКОТ И КУЧЕТО (ЦРЕВНИ ЕМОЦИИ)


1.
Во првичниот имплус за живот постои вградено отцепување, еден дуален миг: животот само што тргнал да се реализира, тој тргнал од ништавилото -и преку нижото и анималното - оди кон вишо, кон прослава на животот, смислата, убавината. На тој премин го презема црквата и го претвора во основен инструмент за концептуализирање на вината. Постои една генијална анализа на феноменот на нечистата совест од Жил Делез во книгата “Ниче и филозофија”. Делез разликува два типа нечиста совест: 1. нечиста совест во сирова состојба, чист материјал или “прашање на животинската психологија, ништо повеќе” (кај Делез цитат од Ниче), и 2. момент кој го употребува овој сиров материјал и го наведува да заземе некаков облик.

Како и Кристева, и Делез разликува состојба на сировост, даденост, чист материјал, нешто животинско, кое само по себе не е негативно. Негативноста настапува кога некој момент, еден агент ќе започне да ја обработува сировоста, животинското во нас, да го моделира чувството на зазор од себеси. Агентот, моментот кој го разработува механизмот на нечистата совест, уметникот кој ја искористува сировоста во име на една фикција, според Делез, е ликот на свештеникот.

Свештеникот го препознава овој зазорен корелатив на желбата и почнува да обвинува; сите активни импулси за убавина, богатство, моќ ги прогласува за нечисти, дегенеративни, болни и виновни, за срамни. ”Он е тој, свештеник-уметник, кој нечистата совест ја доведува во виш облик: до болка како последица на гревот”. Свештеникот обвинува: ако си активен тип на човек, тогаш преку фикцијата на свештеникот, натеран си да го препознаеш инстинктот за живот како грешен; свештеникот ти вели: “те обвинувам за твое добро, те сакам за да ми се придружиш, с# додека не ми се придружиш, с# додека и ти не станеш едно болно, разболено, реактивно битие, едно добро битие” ; тој те тера да ги интериоризираш своите имплуси, да ги скротиш, и кога се втерани навнатре, тие импулси се претвораат во чиста болка, во болка на нечистата совест. Свештеникот ја придвижува организираната фабрика што произведува грижа на совест, с# што прави тој потоа е оркестрирање со оваа болка на скротените имплуси за живот. Болката го наоѓа својот круг, поранешната активна сила, скротената желба за живеење почнува да ја самопроизведува болката, да ја самооплодува, да ја умножува. Делез се чуди над овој недофатлив феномен на самопродукција на болката и го нарекува “валкана фабрика” , што е и вистинското значење на первертираната идеја за валканост. Валканото не е во анималните импулси кои се животворни, бидејќи кај нив не постои идеја за валкано, туку обратно: валканото се состои исклучиво во дестилацијата, прочистувањето на имплусите за живот, за кои се одговорни санитарните институции на поредокот, а на кои им предничи црквата.

Нечистата совест е умножување на болката по пат на интериоризација на силата- еве ја дефиницијата за нечиста совест кај Делез. На точката на која се интериоризира силата и се раѓа болката, се јавува свештеникот кој ја спиритуализира болката и сега таа има свое име: болен сум од нечиста совест бидејќи имам некоја вина, некоја грешка. Црквата го решава проблемот на несигурната меморија: не мора да се сеќаваш дека си сторил некаква грешка, вината постои како вграден чип во твоето битие, ти си роден грешен, така и треба да се чувствуваш. Спасот ќе го најдеш кога ќе самопроизведеш уште повеќе болка во име на вината, секогаш и постојано до крајот на земниот живот.

Вината е валкана, затоа што и ти си како битие валкан, спиритуализирањето е секогаш претставено во термини на (духовно, но и телесно) чистење, прочистување; ритуалите на инцијација се врзани со вода; свештеничките одори се или црни (за да ја симболизираат нашата валкана даденост) или бели (за да ја симболизираат црковната хигиена на духот). Боите се изгонети од црковната мода затоа што тие се чинови и ритуали на прослава, додека белото и црното не се бои, туку се пристуство или отсуство на чистота. Наместо бои, хигиената од црковната фабрика преферира црно и бело како номенклатури на санитарната црква.


2.
Треба да правиме разлика меѓу нечистата совест и санитарноста за која овде пишуваме, како една страна и нечистата совест кај Делез како друга страна. Кога зборува за нечистата совест Делез не оперира со терминот зазорност, туку со Ничеовата филозофија на ресентиманот. Ресентиман е тип на човек кој нема да од-реагира, за разлика од Ничеовиот активен човек кој ќе му дозволи на своето чувство да се манифестира преку реакција. Човекот на ресентиманот ќе почувствува потреба од реакција, но реакцијата ќе ја потисне, ќе ја интериоризира и тоа интериоризирано чувство ќе го “вари без крај”.

Ова е една желудечна метафора за вечната, перпетуална, морална и санитарна респираторност, метафора за ресентиманот како желудечна реа, која меѓу другото, сепак, покажува дека Делезовиот човек на ресентиманот е многу тесно врзан со феноменот на санитарноста. Човекот на ресентиманот ќе ја интериоризира неодреагираната емоција, потоа ќе ја меморира, ќе ја претвори во трага, во валканица која смрди, ќе ја фиксира оваа валканица и според нејзината смрдеа ќе ги определува координатите на своето постоење во светот. Ресентиманот е слугински по својот менталитет, а една од главните форми на слугувањето се одвива на олтарот на санитарноста, која е главен потпирач на системот. Човекот на ресентиманот е слуга на своите несварени реакции и на своите желудечни емоции. Емоциите на оној кој се посветил на бескрајна себепродукција на грижа на совеста се емоции од желудникот, цревни емоции.

Или, еве друга канализациска метафора: човекот е збир канали за проток на отпадните материјали. Вака, мајсторот на човечката анатомија, Леонардо да Винчи, го дефинира човекот.

Неговата дефиниција нема врска со телото. Леонардо познат по својата опсесивна точност и упорност во сецирање на телата, не го водел својот експеримент од побуди да ги преброи жилите, да ги класифицира течностите, да ги распореди мускулите на цртежот на идеалната човекова анатомија. Тој бил воден од копнежот дека еднаш, некогаш, последниот пат, ќе го почувствува шкрипењето на најкроткиот, на најскриениот и најтрепетлив мускул зад кој скалперот се зарива во леглото на самата емоција; тој сецирал со надеж дека неговиот последен потег ќе ја распори мистеријата на душата. А од неговата цревна дефиниција за човекот јасно ни е: мистеријата за човековата емоција лежи скриена во истата гастро-респираторна матрица; човекот е тело формирано како одводно-издувна мрежа, но и решетка за неканализираните емотивни отпадоци, бескрајно варењето на никогаш неодреагираната емоција, која останува да се шири како смрдлива реа на слугинската покора и санитарното подаништво.

Човекот на ресентиманот е куче, вели Делез, онаа врста куче кое само следи траги, трагач. Но, тоа не е кое било куче-трагач, туку е куче-стаорец кое по цревните подруми, трага по меморираната валканица; ошумоглавено трага по реата на потиснатата емоција. Не треба да се заборави дека и Ниче и Делез му препишуваат на заборавањето големата сила. Заборавањето за Ниче во најстрога смисла на зборот е позитивна моќ, моќ која ги брише трагите што настанале како последица на неспособноста да се од-реагира, заборавањето е заборавање на слугинските емоции, бришење на интериоризираното чувствување за мигот кога не се реагирало. Ниче пишува: “Човекот кај кој овој апарат за амортизација е оштетен и не може да функционира, е сличен на човек со лошо варење (и не само сличен): на крајот веќе ништо не може да свари”.


3.
“(Мислиме) дека некои работи се самоевидентни, дека на пример некој е тажен затоа што нема нешто што посакува неговото срце. Ништо не е попогрешно од ова – има луѓе кои имаат с# што посакува нивното срце и с# уште се тажни. Тагата е страст со сосема друга боја” - пишува Лакан во семинарот “Психоза” од 1955-6 година. Другата боја на тагата е бојата на нечистата совест, црната боја на страста која го самопроизведува чувството на грижа на совеста, страст со која секојдневно се прогласуваме одново и одново за нечисти и страст со која одново и одново се чистиме. Колку повеќе се чистиме, толку сме повалкани, бидејќи како што гласи една популарна изрека: нема сапун кој може да н# исчисти, пред с# од вградената матрица за нашата претпоставена нечиста, анимална природа. Тоа добро го знаат опсесивците: колку повеќе работат – толку се чувствуваат повиновни дека не работат доволно; колку повеќе чистат, толку повеќе чувстуваат дека с# околу нив е очајно нечисто и безнадежно неисчистливо.

Свештеникот ја изведува нечистата совест од суровата и анимална состојба. Во суровоста нема ништо нечисто, таа станува нечиста токму преку концептот на грижа на совеста, која затоа се прогласува за секогаш веќе нечиста совест. Нечистата совест, така, станува дресура која се спроведува со цел да ја одржува контролата врз толпата, стадото, слугите. Таа дресура вклучува идеја за чистото, за исчистувањето, иако парадоксално самата фабрика на произведување нечиста совест перформира фундаментално фалсификувана и валкана операција.

Така се селектираат чистото од нечистото: тоа што изгледа нечисто -бројното -е вистинското чисто, присилно первертирано. Тоа што изгледа чисто -малубројното -е носител на нечистата операција на произведување грижа на совеста, а неговата матична институција, што се грижи за дискурсот на чистотата е малата, скапоцена, контролирана и есенцијално валкана операција на црковно санкционирање. “Он е тој, свештеник-лекар, кој ја лечи болката така што ја загадува раната.” Колку год да се окајуваш за гревот, секогаш се чувстуваш уште повиновен, оти тоа што не можеш никогаш да го исчистиш е врската со анималното (а како што пишувавме во 10 глава) и со мајчинското (објективизаното) во себе.



ПСЕВДО-ПУРИТАНИЗАМ



1.
Погледнете околу себе. Бидете претпазливи. Не е само религијата таа што ја оркестрира нечистата совест. Денеска, местото на олтарот е заменето со телевизорот. Масовна култура функционира како религијата. Делезовиот свештеник денес има нов сојузник. Масовната култура од свештеничкиот позив ја краде идејата за манипулација. И во црковните редови фалсификатот ја вклучува идејата за масовност, за тотална и безрезервна припадност, за битка за секое едно чедо, за секоја овца, затоа што системот може да функционира само ако нема надвор од него; веќе еден единствен не-припадник има сила еднаква на сите останати внатре во балонот на апсолутот; само една неприклучена душа ја има моќта да го доведе под прашање целиот поредок на црквата, како што малиот Ханс со прст може да ја скроти браната.

Движењето на еден претпазлив не-припадник, некој што ќе погледне лево, кога сите гледаат десно, има сила што е еднаква на останатите, бидејќи димензиите не се картезијански, малото е големо, а големото е мало. Масовната култура ја презема од црквата идејата за масовност, но од неа се двои по една техничка можност, која е непозната за црквата (верна на архаичните принципи на локација, фетиш, одежда, обред и с# што подразбира гломазност на црковната манифестација), а тоа е, имено, медиумот на масовната култура, кој како што знаеме од Мек Луан е порака. Пораката на масовната култура, што денес емитува постојана, дваесетичетиричасовна обредна програма е псевдо-пуританизмот.

“Телевизијата прави да се чувствуваш како неприпадник ако не го купиш вистинскиот шампон.” – вели во едно интервју контраверзниот пејач, Мерилин Менсон. Денешниот господ на масовната култура е пуританизмот, кој, заедно со црквата, ја управува грижата на совест. Ако не веруваш во новиот шампон како во нов господ, нема да одиш во рајот. Како и црквата, и масовната култура произведува чувство на нечиста совест; сега не си виновен затоа што си роден грешник, туку си виновен затоа што си роден потрошувач.