Jasna Koteska - Book Collection

Дневник, 17.03.2009

link

За училишните масакри
Јасна Котеска

Еве еден виц на една тешка тема. Двајца пријатели се среќаваат на пијачка, па решаваат да одат во театар, меѓутоа, претставата им е здодевна. Едниот добива итна потреба да оди во W.C. и му вели на пријателот да му го причува местото. „Мислам дека видов тоалет во коридорот“ му вели пријателот, човекот излегува, шета низ коридорот, никако да го најде W.C.-то, излегува низ една врата и конечно здогледува саксија. Се олеснува во неа и се враќа назад. Седнува на седиштето, а пријателот му шепнува: „Каква штета! Го пропушти најдобриот дел од претставата. Некој тип самошто излезе на сцена и се измоча во цвеќето.“

Иако ужасно груба заради темата, аргументацијата за овој виц од најнова книга „Насилство“ (2008) на словенечкиот филозоф Славој Жижек, повеќе од бројни експертски анализи, точно го фаќа моментот кога врз фонот на системското насилство, се случува индивидуалното насилство.

Системското насилство е вградено во медиумската култура, а човекот е така втеран во ќош, така приморан насилството да го голта како регуларна вест, што иако на прв поглед делува дека само „пијано“ го набљудува светскиот спектакл, дека воопшто не е вознемирен, дури е во блага здодевност - а, што ако човек одеднаш и самиот одлучи да се измоча врз светската сцена?

Иако делуваме анестезирани додека ги гледаме сликите од големите светски трагедии, а што ако дојде момент кога заради субјективниот гнев, претходно невиниот набљудувач одеднаш се претвора во монструозен егзекутор? Телевизиските вести секоја вечер во пакети од недозиран садизам емитуваат крвави трупови, самоубиствени бомбашки напади, смрт, крв, тага, солзи... И заедно со нив многу извесен есхатолошки воајеризам, еден вид „туризам на ужасот“. Гледам слики од трупови, па одам да јадам, па мијам заби, па спијам, па станувам, и кругот почнува секој ден, одново. Но, што ако овој пеколен круг има и други последици?

Минатата недела не’ парализираше веста за училишниот масакр во Германија. Навидум идиличното гратче одеднаш се претвори во сцена од хорор филм и телевизиските станици се тепаа за што подобар кадар. Овие сцени не се нови, почетокот на 21 век е обележан со училишните масакри во Америка, Финска, Германија, Шкотска...

На 11 март, денот на средношколскиот масакр во Германија, гледав CNN. Еден репортер објаснуваше дека на социјалните мрежи Твитер и Фејсбук веќе се разменуваат фотографиите од 17-годишниот убиец, но дека телевизиската мрежа ќе ги емитува откако ќе бидат верификувани од германската полиција. Дека на Твитер се шири информација за последната забава на која малолетниот убиец не бил особено социјален, седел сам, не се дружел со другите. Но, забога, на колку вакви забави сте присуствувале, а дел од присутните да не покажувале никаков интерес во забавата и седеле сами? Колку пати самите сте биле такви? Што воопшто може да објаснат овие информации? Дека имаме индикатор како од дете се станува убиец?

И очекувано, кога еден ден подоцна весниците ја објавија фотографијата на малолетниот убиец, го видовме тоа што ионака го знаевме - дека ова е нашето секојдневно дете, соседското лице од нашето маало. Социолозите и психолозите кои дента на CNN го дискутираа профилот на малолетниот убиец, всушност, зборуваа небулози. Дека постојат начини да се препознае црвеното знаме, дека има начин да се предвидат трагедиите од волкави размери. Но, како?

Кога луѓето веруваат во инхерентноста на добрината, во неможноста децата или возрасните да ја минат црвената линија, луѓето всушност веруваат во некаков вграден чип на регуларноста, што сите го споделуваме, ако тој чип недостасува кај некого, веруваме дека тој отсутен чип лесно се распознава. Но, увидите во проблематиката на злото, покажуваат дека ова најпросто речено, не е точно. Злото е банално, тоа не е театрално. Кога сакам да го дофатам злото и неговата смисла, пред мене се испрчува лицето на обичниот човек, кој го замаглува доаѓањето на големото зло. Злото, парадоксално, се покажува како лицето на секој еден од нас и има ситуации кога ама баш ништо не може да го предвиди злото.

Затоа, прашањето што ги тригерира училишните масакри, не може да се објасни со простите психолошки шеми. Покомплесен одговор даде Мајкл Мур во документарниот филм „Куглање за Колумбина“ (2002) во кој масакрот од Колумбија директно го врза за вграденото насилство на американската култура, за дозволата за носење оружје и за воената индустрија.

Уште подобар одговор даде Џоди Пико во романот „Деветнаесет минути“ (2007). Во најситни детали романот ја објаснува социо-психолошката средина што негува системско насилство, во кое учествуваат сите, од сенаторите до директорите на училиштата. Училишниот садизам не е особено контролиран од никого, а од него мијат раце сите, од учителите до самите родители. Сите сметаат дека силеџиството во училиштата е „нешто што ќе помине“, „кога ќе пораснеш, ќе ти биде полесно“, итн., но што ако детето ниту може да го поднесува силеџиството, ниту сака да возврати? Што ако наоколу нема никој што може да му помогне?

Во српското издание на „Глорија“ од пред две недели, на прашањето на еден тинејџер, како да се одбранам од насилниците во моето училиште, психологот одговори: „Запишете се на курс по карате“. Одговорот всушност гласеше, ако ве тепаат, научете да ги тепате повеќе.

Одговорот против садизмот, затоа, се чини, се сведува или на трпењето (т.н. пасивен отпор), или на возвраќањето со уште поголем садизам. Но, што ако очекувам системска помош, што ако ниту можам да трпам, ниту сакам да учествувам во садизмот? Тогаш, всушност, се јавува најдраматичниот парадокс –токму тогаш станувам насилник. Имено, насилството е секогаш веќе инфантилен одговор. И ова ни е јасно на најелементарно ниво.

Еден пример е семејството. Забележете дека таткото кој е вистински авторитет, никогаш не тепа. Само еден прекорен поглед е доволен за да го смири детето. Детето го тепа родителот кој е немоќен, индивидуалното насилство секогаш се јавува како одговор на немоќниот. Дали тоа значи дека денешното западно, софистицирано општество е всушност немоќно општество?

Во романот „Деветнаесет минути“ од Пико има проштателно писмо што ученикот-убиец го остава за светот. И во него, оваа реченица: „Претпоставувам дека треба да ви речам не се обвинувајте себеси, не беше ваша вина. Но, тоа ќе биде лага. И вие и јас добро знаеме, дека јас не стасав доовде сам“.

Има една позната приказна кога за време на Втората светска војна еден германски офицер го посетува студиото на Пабло Пикасо. Кога ја здогледува неговата слика „Герника“, шокиран од модернистичката конфузија, го прашува: „Дали вие го направивте ова?“. Големиот сликар мирно одговара: „Не, ВИЕ го направите ова“.

На прашањето што деновиве медиумските могули CNN, Fox News, итн., му го поставуваат на траорниот германски град: „Дали вие го направивте ова?“, вистинскиот одговор е само овој на Пикасо. „Не, ВИЕ го направите ова. Ова е резултат на вашата политика“.